THƯ VIỆN KẾT NỐI (HUMAN LIBRARY) – PHÁ BỎ ĐỊNH KIẾN VÀ PHÁN XÉT

Từ khoảng thế kỷ thứ 3 trước Công Nguyên, thư viện truyền thống [1] đã được sinh ra nhằm mục đích lưu giữ nguồn tri thức vô tận qua tài liệu, sách vở và chúng được soạn thảo bởi nhiều nhóm học giả chuyên môn từ các quốc gia khác nhau. Qua thời gian, thư viện truyền thống đã đóng vai trò quan trọng cho sự trao đổi giữa con người với nguồn thông tin rộng lớn qua hình thức sách in giấy đến các thiết bị công nghệ hiện đại. Nhưng ngoài mô hình thư viện truyền thống chúng ta thường biết đến, một số quốc gia trên thế giới đang phát triển một mô hình thư viện đặc biệt – nơi bạn có thể trò chuyện và đối thoại trực tiếp với những “cuốn sách sống”.

Ronni Abergel, người sáng lập của Thư viện kết nối đã chia sẻ trong buổi trao đổi với Giving Back Podcast đặt câu hỏi: “Chúng ta làm sao để hiểu người khác nếu như chúng ta không tạo cơ hội để tìm hiểu nhau?” [2]

NGUỒN GỐC CỦA THƯ VIỆN KẾT NỐI

Trở về năm 1993, một nhóm năm bạn trẻ người Đan Mạch đã lập nên dự án “Stop Volden” (tiếng Đan Mạch nghĩa là: Chấm dứt bạo lực), được khơi nguồn cảm hứng từ Stop the Violence Movement của Mỹ, với mong muốn ngăn chặn bạo lực tại đất nước của họ. [3]

Họ nhận thấy rằng phòng chống bạo lực là một quá trình tìm về nguồn gốc của hành động bạo lực cũng như những quy chuẩn của xã hội đã cho phép hành động ấy tiếp diễn. Hơn nữa, họ nhận thấy bạo lực, phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa bài Do Thái hay nghiện ma túy trong giới trẻ đang lan tràn khắp thế giới. Vì vậy, họ muốn nỗ lực kêu gọi nâng cao nhận thức và lan truyền một hiện tại tốt đẹp hơn. Ngoài ra, họ không tin bất kỳ ai có thể gây ra bạo lực chỉ bởi chính họ muốn làm như vậy.

Bên cạnh tuyên truyền và chia sẻ về những băn khoăn về bạo hành với giới trẻ ở các trường học, câu lạc bộ và lễ hội, nhóm năm bạn trẻ còn đối thoại với nhóm tạo ảnh hưởng đến giới trẻ như gia đình, giáo viên, công nhân viên chức, cảnh sát, thành viên câu lạc bộ, bạn bè,v.v để có một góc nhìn sâu sắc về quan điểm của họ. Nhờ tiếp cận những nhóm này, họ bắt đầu nhận được những phản hồi tích cực về dự án và cách nhìn nhận của cộng đồng đối với bạo lực. Họ cũng nhận thấy không gian lễ hội âm nhạc là nơi mọi người có thể thoải mái chia sẻ các vấn đề chung và nỗi sợ hãi của chính họ, dù bạn là người Pakistan, Morocco hay Đan Mạch. Dần dần, họ bắt đầu thành công hơn khi đối thoại trực tiếp với nhiều nhóm đối tượng ở trường học cũng như ở các buổi diễn thuyết khắp nơi trong nước.

Năm 2000, Ronni Abergel và ba bạn trẻ người Đan Mạch đã tổ chức sự kiện nâng cao nhận thức về bạo lực dành cho giới trẻ qua các hoạt động đối thoại trực tiếp tại lễ hội Roskilde. Sự kiện đề cao tinh thần chống bạo lực và khuyến khích những cá nhân đến từ nhiều hoàn cảnh khác nhau chia sẻ về vấn đề này cũng như nhìn nhận những định kiến, thành kiến sẵn có của người tham gia khi đang đối thoại trực tiếp. Sự kiện này cũng là tiền đề cho sự thành lập Tổ chức Thư viện Kết nối do Ronni Abergel là người sáng lập tại Đan Mạch. Đến nay, Thư viện đã có mặt ở hơn 80 quốc gia trên toàn thế giới. [4]

THÁCH THỨC CÁC ĐỊNH KIẾN XÃ HỘI, KHUÔN MẪU

Thư viện Kết nối được thành lập với mục đích thách thức các định kiến xã hội, khuôn mẫu có sẵn về con người và cởi mở góc nhìn với những cá nhân thường bị “dán nhãn” bởi xã hội và cộng đồng. Mọi người có thể mượn “sách” từ thư viện và tìm hiểu “cuốn sách” trong một khoảng thời gian nhất định. “Sách” ở thư viện sẽ là những cuốn sách sống mà bạn chẳng thể tìm thấy ở đâu khác. Hơn nữa, vai trò của “cuốn sách” là chia sẻ câu chuyện, quan điểm và góc nhìn của họ về việc bị đánh giá, sau đó trả lời các câu hỏi đến từ người nghe [5].

“Đừng phán xét cuốn sách qua trang bìa của nó” là phương châm của Thư viện Kết nối. Thư viện là không gian an toàn dành cho những người sẵn lòng giúp đỡ và hỗ trợ nhau khi thế giới bên ngoài đầy thử thách và lo sợ. Đó cũng là nơi bạn tìm thấy một cộng đồng với những cá nhân đến từ nhiều tầng lớp, hoàn cảnh khác nhau.

Khi bạn đăng ký trở thành bạn đọc của Thư viện Kết nối, bạn có thể lắng nghe những câu chuyện từ các cá nhân chịu nhiều “định kiến” trong xã hội: người vô gia cư, người tị nạn, người mắc chứng tự kỷ, người theo chủ nghĩa khỏa thân…. Bạn được trải nghiệm cách nhìn cuộc sống bằng lăng kính của nhân vật, đặt mình vào câu chuyện của nhân vật và cảm thông sẻ chia với họ.

Một “cuốn sách” bị dán nhãn HIV+ chia sẻ trên trang web Human Library: “Không ít người nghĩ đến việc tới gần hay chạm vào người tôi sẽ rất nguy hiểm. Người khác còn tránh tôi như tránh tà. Điều này không có nghĩa là họ là những người tồi tệ, mà nó khiến tôi phải giữ bí mật này trong rất nhiều năm trời. Khi bạn sợ đến gần tôi, tôi cảm thấy tổn thương hơn gấp nhiều lần so với việc chịu đựng căn bệnh.” [6] Qua lời chia sẻ công khai này, Thư viện Kết nối muốn trao cơ hội cho tất cả mọi người để họ có thể lên tiếng và trải lòng về những trải nghiệm, khó khăn mà họ đã gặp phải khi bị “dán nhãn” bởi xã hội và mong muốn người nghe hãy tìm hiểu thấu đáo trước khi phán xét một ai đó qua bề ngoài hay căn bệnh của họ.

CÁNH CỬA MỞ CHO GÓC NHÌN MỚI

Carl Jung từng bàn về cuộc đối thoại giữa người với người trong một nhóm xã hội: “Đối thoại giữa hai cá thể giống như hai loại hóa chất tiếp xúc với nhau: nếu có bất kỳ phản ứng hóa học nào xảy ra, cả hai đều được “khai sáng””. Nhờ Thư viện Kết nối, rất nhiều cuộc đối thoại về các vấn đề nhạy cảm cũng như quan điểm khác biệt đã giúp họ nâng cao sức mạnh tinh thần và khả năng thấu hiểu qua các câu chuyện được kể. [7]

Trong bài nghiên cứu Thạc sỹ của Handke, A.L [8], tác giả đã kết luận cuộc đối thoại giữa những nhóm người từ các tầng lớp khác nhau trong xã hội tại Thư viện Kết nối đã mang lại ảnh hưởng tích cực cho chính họ và cả cộng đồng. Một phụ nữ người Mỹ đã trò chuyện với một người mù ở Thư viện Kết nối tại Groningen chia sẻ: “Sự kiện này thật tuyệt. Tôi đặc biệt yêu thích trải nghiệm chia sẻ và trò chuyện một cách chân thành về nỗi lo lắng của tôi với những người đến từ các hoàn cảnh khác”, hay một phụ nữ người Ai Cập sau khi lắng nghe một người tị nạn kể lại: “Tôi thích sự kiện này bởi nó phá bỏ những khuôn mẫu, nhìn nhận sai của tôi về người khác, những người tôi ít khi gặp trong đời thường.”

“Mỗi người là một cuốn sách. Mỗi chúng ta đều có những vỏ bọc và bên trong chiếc vỏ ấy, chúng ta có những câu chuyện của riêng mình.”, Ronni Abergel từng chia sẻ [2]. Khi bạn cởi bỏ những định kiến của chính mình, sẵn lòng lắng nghe và kết nối với những người bạn mới, bạn có thể hiểu rõ hơn về những gì họ nghĩ, tin tưởng và mơ ước.

Hiện nay ở Việt Nam, có một số dự án và tổ chức đề cao sự thấu hiểu và phá vỡ định kiến, kì thị của xã hội trong cuộc sống. Chẳng hạn, một trong những giá trị cốt lõi của Knowmads Hanoi (thành lập từ năm 2013) là sự giao tiếp chân thành, cởi mở và tôn trọng để những người tham gia có một không gian an toàn, không phán xét, có thể chia sẻ và kết nối bằng sự thấu cảm [9]. Cùng chung giá trị cốt lõi với Knowmads Hanoi, dự án Bảo tàng Thấu Cảm ở Hà Nội (được khơi nguồn cảm hứng từ mô hình Bảo tàng Thấu Cảm tại Anh) được tổ chức lần đầu tiên năm 2017 là triển lãm chia sẻ những hiện vật, câu chuyện của nhiều cá nhân đến từ nhiều hoàn cảnh khác nhau. Những cá nhân này có thể đến từ nhóm bị kỳ thị và “dán nhãn” nhiều nhất trong xã hội như: người bán dâm, người trầm cảm, người khuyết tật,v.v. Bảo tàng mong muốn mỗi người trải nghiệm có thể cởi bỏ những định kiến, phán xét của bản thân để thông cảm, thấu cảm với người khác. [10]

Bên cạnh một số ví dụ về tổ chức và dự án Việt Nam được xây dựng dựa trên tinh thần kết nối bằng thấu cảm và sự cởi mở không phán xét, một số dân tộc thiểu số ở Việt Nam cũng có văn hóa lắng nghe và chia sẻ tương tự như vậy. Đặc biệt, ở các buôn làng Tây Nguyên, già làng là người được kính trọng, thường sẵn lòng lắng nghe những khó khăn và xung đột giữa các thành viên trong khu làng. Khi biết có bất đồng ở gia đình nào, ông sẽ đến lắng nghe, tìm hiểu câu chuyện của từng người, sau đó phân xử, góp ý một cách phù hợp. Nhờ vậy, cuộc sống gia đình trong buôn làng êm ấm, hòa thuận hơn, người dân chăm chỉ làm việc và xây dựng tinh thần đoàn kết. [11]

Từ đây, chúng ta có thể nhìn thấy điểm chung về sứ mệnh của Thư viện Kết nối ở Đan Mạch và một số dự án, tổ chức (đã được nêu trên) cũng như văn hóa lăng nghe, chia sẻ của dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Họ đều mong muốn và khích lệ mỗi cá nhân có thể cởi mở lắng nghe và chia sẻ để nhìn nhận những giá trị khác biệt và trải nghiệm của người khác; từ đó, chúng ta có cái nhìn mới mẻ và hiểu hơn về người khác.

Tác giả: Kiều Khanh

—

Tài liệu tham khảo:

[1] Antonio Marco Martínez. (2014). The library is Greek creation. Retrieved from http://www.antiquitatem.com/en/the-library-of-alexandria-prolomaeus/

[2] Ronni Abergel. Don’t judge a book by its cover. Giving Back Podcast. Retrieved from

http://givingbackpodcast.com/178-dont-judge-book-cover-ronni-abergel-human-library/

[3] The Stop the Violence in Denmark: An example for peer-led youth initiative. Retrieved from từ http://www.eycb.coe.int/domino/051.html

[4] Meghan Jones. (2017). At this Library, you can “borrow” people instead of books. Retrieved from https://www.rd.com/article/human-library/

[5] Lene Rimestad. (2020). Unjudge someone at the Human Library. Retrieved from

https://humanlibrary.org/unjudge-someone-at-the-human-library/

[6] Nick Lorentzen. (2018). HIV+. Retrieved from https://humanlibrary.org/books/hiv/

[7] Rahul Pardasani, William Rivera. (2017). Human Library: An anti-oppressive tool –  Implementation guidelines of Human Library.

[8] Handke, A.L. (2017). Don’t judge a book by its cover – Impact evaluation of a Human Library.

[9] Knowmads Hanoi. Retrieved from http://www.knowmads.vn/about.html

[10] Trang Anh. ( 2018). Bảo tàng Thấu cảm: Nơi từ bỏ sự phán xét để thấu cảm. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2020 tại

https://www.dkn.tv/khac/bao-tang-thau-cam-noi-tu-bo-su-phan-xet-de-thau-cam.html

[11] Lê Nhuận. (2017). Tây Nguyên: Những già làng uy tín. Truy cập ngày 17 tháng 9 năm 2020 tại https://baodansinh.vn/tay-nguyen-nhung-gia-lang-uy-tin-64507.htm