By Kieu Khanh

Ở phần trước của loạt bài này, chúng ta đã cùng tìm hiểu 2 thuật ngữ Sẵn sàng giao tiếp (Willingness-to-communicate/WTC) và Sẵn sàng giao tiếp liên văn hóa (Intercultural-willingness-to-communicate) là gì và bàn luận về những đặc điểm của 2 kỹ năng này. Trong bài tiếp theo này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về các yếu tố ảnh hưởng tới việc sẵn sàng giao tiếp (liên văn hóa).

NHỮNG YẾU TỐ NÀO ẢNH HƯỞNG ĐẾN SỰ SẴN SÀNG GIAO TIẾP CỦA MỖI CÁ NHÂN?

Trong mô hình kim tự tháp về sự sẵn sàng giao tiếp, nền tảng quan trọng nhất ảnh hưởng đến sự chủ động giao tiếp là tính cách cá nhân và môi trường sống (Tầng IV-VI) thuộc tính ổn định và bền vững trong khi các yếu tố liên quan đến tình huống (Tầng I-III) mang tính thay đổi và linh động [2]. 

Bên cạnh những ảnh hưởng về tính cách cá nhân, chủ động giao tiếp cũng bị ảnh hưởng bởi bốn ngữ cảnh tình huống giao tiếp khác nhau (trao đổi 1-1, trao đổi trong nhóm, buổi gặp gỡ, nơi công cộng) và với ba loại đối tượng giao tiếp khác nhau (người lạ, người quen, bạn bè) [3]. 

Mô hình kim tự tháp của việc Sẵn sàng giao tiếp

YẾU TỐ BÊN TRONG

Yếu tố tính cách gồm sự ngại ngùng, e dè (shyness) và sự tự tin (self-confidence) [1] [2]. Người cởi mở có xu hướng giao tiếp nhiều và thường tìm cơ hội giao tiếp; trong khi người sống khép kín dễ xấu hổ khi giao tiếp với người khác. Thế nhưng, tính cách cá nhân cũng chỉ ảnh hưởng gián tiếp đến sự sẵn sàng giao tiếp bằng ngôn ngữ thứ hai, bất kể cá nhân ấy là người hướng nội hay người ngoại (P. 194) [4].  

Ngoài ra, động cơ (motivation), thái độ (attitudes) và niềm tin vào việc học ngôn ngữ thứ hai (belief about learning L2) cũng là những yếu tố ảnh hưởng đến WTC [5]. Trong kết luận bài nghiên cứu của tác giả Quyên và cộng sự (2018) [6] đã cho thấy, trình độ tiếng Anh và động cơ học tập là yếu tố ảnh hưởng đến sinh viên đang học tập ngôn ngữ thứ hai tại một trường Đại học ở Hồ Chí Minh. Ngoài ra, bài nghiên cứu của Pragash và cộng sự (2018) [9] kết luận, nguồn gốc hay nơi sinh ra của mỗi cá nhân có xu hướng ảnh hưởng đến tính vị chủng (lòng tự tôn dân tộc), đồng thời lòng vị chủng cũng ảnh hưởng tiêu cực đến sự sẵn sàng giao tiếp liên văn hóa tại các trường đại học tư nhân ở Malaysia.

YẾU TỐ BÊN NGOÀI

Các yếu tố bên ngoài có thể bao gồm loại hình hoạt động (task type), đề tài (topic), đối tượng, đối tượng tham gia giao tiếp (interlocutor) và không khí lớp học (atmosphere) [6]. Cá nhân người học thường ưu tiên nói theo cặp hoặc nhóm hơn là một mình trước lớp hoặc với giáo viên. Bên cạnh đó, sự hứng thú, quen thuộc và có tính liên quan của đề tài cũng khiến  học viên cảm thấy thoải mái để giao tiếp và trao đổi trong môi trường học tập. Đồng thời, mỗi cá nhân có xu hướng bắt chuyện và thảo luận với người họ quen biết hơn là người lạ và sẽ tự nhiên hơn khi ở trong môi trường dễ chịu, an toàn, không áp lực. Ngoài ra có thể còn các yếu tố liên quan khác chưa được đề cập trong bài viết này.

LÀM SAO ĐỂ SẴN SÀNG GIAO TIẾP VÀ SẴN SÀNG GIAO TIẾP LIÊN VĂN HÓA?

Đã hiểu được là cả yếu tố bên trong và bên ngoài đều góp phần tác động vào việc sử dụng cũng như học tập kỹ năng Sẵn sàng giao tiếp và Sẵn sàng giao tiếp liên văn hóa, bây giờ chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về những phương pháp nhằm hỗ trợ nâng cao 2 kỹ năng này.

HIỂU BIẾT VỀ MỨC ĐỘ CHỦ ĐỘNG GIAO TIẾP CỦA BẢN THÂN

Để nhận biết bản thân có khả năng chủ động giao tiếp và chủ động giao tiếp liên văn hóa hay không, mỗi cá nhân có thể thực hành phân tích và đánh giá bản thân về sự chủ động giao tiếp và chủ động giao tiếp liên văn hóa dựa trên các tình huống, đối tượng giao tiếp (đã được đề cập trong bài) cùng những yếu tố nội tại của bản thân và yếu tố bên ngoài tác động vào sự phát triển năng lực cá nhân. Bên cạnh đó, tìm ra những chủ đề phù hợp mà bản thân có thể chủ động giao tiếp với bất kỳ đối tượng và tình huống giao tiếp để tăng khả năng chủ động giao tiếp nhiều hơn.

CẢI THIỆN KỸ NĂNG GIAO TIẾP VÀ SỰ SẴN SÀNG GIAO TIẾP

Từ sự nhìn nhận và hiểu rõ bản thân về khả năng sẵn sàng giao tiếp xã hội, mỗi cá nhân có thể nâng cao, duy trì và cải thiện kỹ năng giao tiếp như rèn luyện thuyết trình trước công chúng (public speaking) để vượt qua nỗi sợ hãi, tham gia các câu lạc bộ thuyết trình như Toastmasters Club hay Tedx để trải nghiệm, hoặc chủ động chia sẻ trải nghiệm cá nhân trước một nhóm bạn bè nhỏ. Ngoài ra, tham gia lớp học hài kịch ứng tác (Improvisation) [7] cũng giúp bạn chủ động giao tiếp một cách tự nhiên, bởi kịch ứng tác không hề có kịch bản hay đạo diễn, không có sự chuẩn bị hay kế hoạch lên trước một cách kỹ càng. 

Ngoài ra, tác giả Quyên và cộng sự [6] gợi ý các hoạt động: thảo luận nhóm, sơ đồ tư duy, thuyết trình, phân vai đóng kịch theo tình huống tại lớp học để nâng cao sự sẵn sàng giao tiếp bằng ngôn ngữ thứ hai (tiếng Anh). Sau một thời gian, các sinh viên đã cảm thấy thoải mái và tự tin hơn khi giao tiếp tiếng Anh và không bị cản trở về ngôn ngữ. Hơn nữa, tác giả đưa bài tập phỏng vấn người nước ngoài cũng như mời sinh viên quốc tế nói tiếng Anh chia sẻ kinh nghiệm, trao đổi văn hóa thông qua giao tiếp thật (real communication) cũng đã giúp sinh viên vượt qua nỗi sợ hãi và đem lại hiệu quả tích cực trong giao tiếp bằng tiếng Anh tại trường. 

TÌM CƠ HỘI GIAO LƯU VĂN HÓA VỚI CÁC BẠN BÈ QUỐC TẾ

Ngoài việc nâng cao vốn sống bằng ngôn ngữ mẹ đẻ, học thêm ngôn ngữ mới và tìm kiếm những người bạn quốc tế có sử dụng cùng loại ngôn ngữ ấy để kết bạn và giao lưu sẽ giúp bạn tăng khả năng sẵn sàng giao tiếp văn hóa nhiều hơn. Nếu bạn ngại ngùng trao đổi ngôn ngữ thứ hai trước đám đông, bạn có thể thử các ứng dụng điện tử như HelloTalk, Bilingua, HelloPal, Italki, v.v để giao tiếp qua gọi điện hoặc trao đổi tin nhắn [8]. Ngoài ra, bạn có thể kết hợp tham gia các hoạt động xã hội như hướng dẫn viên du lịch cho người nước ngoài, dạy tiếng Việt cho người nước ngoài, hay theo dõi các chương trình sự kiện giao lưu văn hóa, v.v.