HỌC SÂU HAY HỌC RỘNG?

By Nhat Pham

Dịch từ bài viết: Harvard lecturer: ‘No specific skill will get you ahead in the future’—but this ‘way of thinking’ will

Theo giảng viên Havard: “Không có một kỹ năng cụ thể nào sẽ giúp bạn tiến xa trong tương lai” – nhưng “cách nghĩ này” thì có thể

Chúng ta thường nghĩ rằng người có chuyên môn sâu sẽ có uy tín, thu nhập cao và liên tục được thăng tiến trong công việc. Trái lại, người biết mỗi thứ một ít thường ít được coi trọng.  Nhưng tương lai có thể sẽ rất khác: một đầu óc với đa dạng góc nhìn và có khả năng liên kết kiến thức  (người có kiến thức tổng quát – generalist) có thể sẽ trở nên quan trọng không kém so với người tạo ra kiến thức (chuyên gia – specialist)

Với tốc độ phát triển nhanh chóng của công nghệ trong một thế giới ngày càng trở nên khó đoán, lối tư duy truyền thống “một nghề cho chín còn hơn chín nghề” đã không còn hiệu quả. Thẳng thắn mà nói, thế giới đã thay đổi, nhưng triết lý phát triển kỹ năng của chúng ta thì không.

Sự phức tạp của thế giới hiện tại đòi hỏi  con người phải có khả năng vươn lên ngay cả trong những tình huống mập mờ và khó hiểu. Tình cảnh này khiến cho tất cả đều lo lắng vì chỉ có kiến thức rộng mới mang lại cảm giác an toàn hơn.

Bạn cứ thử nhìn vào mấy từ khoá  giới kinh doạnh thường dùng để khuyên nhủ mọi người trong khoảng 40 – 50 năm trở lại đây đi: năng lực cốt lõi, kỹ năng độc đáo, chuyên môn sâu. Rất nhiều người trong số chúng ta cũng từng có  thời mà chìa khóa thành công chính là phát triển chuyên môn hẹp để thăng tiến.

Ví dụ như, là một bác sĩ thì chưa đủ, người ta còn phải trở thành một bác sĩ chuyên khoa, chẳng hạn như chuyên khoa tim mạch. Nhưng rồi trở thành bác sĩ tim mạch thì cũng chưa đủ, người ta phải chuyên sâu hơn nữa, phải là phẫu thuật viên tim mạch. Và chuyện nhất nghệ tinh, nhất thân vinh này  thì không chỉ gói gọn trong ngành y  mà là ở mọi ngành nghề.

Thông điệp chuyên môn hóa này đã được nhiều thế hệ thấm nhuần. Cứ tập trung phát triển chuyên môn rồi bạn sẽ có cơ hội lên chức và kiếm được nhiều tiền hơn. Cách suy nghĩ này hiệu quả trong quá khứ. Bằng chứng là chính những lãnh đạo hiện tại của chúng ta đi lên bằng con đường này.

Người có hiểu biết rộng rãi sẽ có nhiều lợi thế trong tương lai. (photo credit: Unsplash)

TƯƠNG LAI NẰM TRONG TAY NHỮNG NGƯỜI KIẾN THỨC RỘNG

Thành quả trong khứ chẳng đảm bảo được kết quả ở tương lai là một trong những lời cảnh báo  kinh điển của các quỹ tương hỗ ở Mỹ. Thật vậy, đã tới lúc chúng ta nên nghĩ lại về việc đề cao chuyên môn hóa của mình. Dường như chúng ta đã quá mải mê “đào sâu” mà quên “mở mang” kiến thức.

Người ta hay bảo nhau rằng “Người cầm búa trong tay thì mọi thứ khác đều giống như đinh”. Nhưng nếu người đó có búa, tua vít, và cờ lê thì sao? Phải chăng họ sẽ dùng tua vít nếu đầu vít có một rảnh hẹp? Hay có thể họ sẽ nhìn đầu vít trước? Đầu tròn? Đầu lục giác? Cờ lê có thể sẽ hiệu quả hơn chăng?. Và cuối cùng, chỉ việc biết thêm những dụng cụ này cũng có thể giúp người ta hiểu rõ hơn về vấn đề cần giải quyết..

Nói như trên không có nghĩa là chuyên môn sâu thì vô dụng. Ngược lại là đằng khác. Mang theo chỉ mỗi cây  búa không phải vấn đề. Vấn đề  nằm ở chỗ thế giới đang thay đổi quá nhanh nên việc tích lũy thêm công cụ sẽ giúp con người  định hướng tốt hơn trong sự bất định. Để thành công trong thế giới hôm nay , mỗi người chúng ta phải nhanh nhẹn và linh hoạt.

TRỞ THÀNH NGƯỜI CÓ KIẾN THỨC TỔNG QUÁT NHƯ THẾ NÀO

Làm sao để đạt được mục tiêu này. Đầu tiên, chúng ta cần phóng tầm mắt ra xa và chú ý đến bức tranh toàn cảnh.

Chẳng hạn như, bạn nên đọc hết cả bài báo cáo, chứ không chỉ mỗi phần về ngành của mình. Chuyên ngành hẹp  của bạn là ngành xăng dầu? Vậy thì hãy nghiên cứu  luôn cả những yếu tố tác động đến ngành bán lẻ. Hoặc nếu bạn chuyên về tài chính, tại sao không đọc sách về marketing? Hãy nghĩ lớn và rộng hơn những gì bạn thường hay làm.

Một cách khác là suy ngẫm về tác động qua lại giữa những ngành tưởng chừng như không liên hệ gì đến nhau. Đây là thói quen của những người suy nghĩ có hệ thống. Tìm hiểu luôn cả mối tương quan giữa các ngành và thử tưởng tượng về viễn cảnh nếu như một ngành thay đổi thì các ngành khác sẽ hoạt động ra sao?

Người tổng quát có sẵn một bộ công cụ trong  tay, họ sẽ có khả năng linh hoạt chuyển đổi cách hành động của mình để bắt kịp với sự phát triển của tình hình. Bạn cứ thử nghĩ đến việc  thế giới thay đổi nhanh như thế nào khi internet và công nghệ truyền dữ liệu không dây phát triển đi. Jeff Bezos, ông chủ Amazon, không phải là một chuyên gia bán lẻ có thể dễ dàng đánh bại đối thủ . Lúc mới bắt đầu Amazon, ông chỉ là lính mới trong lĩnh vực này nhưng biết cách thích ứng linh hoạt để chớp lấy một cơ hội khổng lồ.

Bộ công cụ trong tay để chuyển đổi linh hoạt (photo credit: Unsplash)

THÀNH CÔNG TRONG SỰ NGHIỆP CHO NGƯỜI TỔNG QUÁT 

Nhà tuyển dụng thường sẽ tìm kiếm những ứng viên được luân chuyển qua nhiều phòng ban. Đây cũng là điều tối quan trọng với những công ty lớn như Google, khi mà nhân viên của họ liên tục phải nhảy từ phòng ban này sang phòng ban khác, từ vai trò này sang vai trò khác.

Lisa Stern Hayes, một trong những chuyên viên tuyển dụng cấp cao của Google, đã chia sẻ trong một podcast rằng công ty này rất coi trọng những người biết giải quyết vấn đề, sở hữu “năng lực tư duy phổ quát” thay vì kiến thức chuyên sâu.

Lisa giải thích “Bạn cứ nghĩ về tốc độ tăng trưởng của Google đi. Nếu như bạn chỉ thuê một ai đó cho một vị trí cụ thể. Nhưng rồi công ty lại có nhu cầu khác, thì ta lại phải đảm bảo rằng có một công việc nào khác họ có thể làm được tại Google. Vậy tốt hơn hết là thuê những người đa nhiệm thông minh.”

Nếu bạn mới gia nhập thị trường lao động, thì lời khuyên của tôi là hãy lên kế hoạch để được trải nghiệm những môi trường đa văn hóa và đa vị trí. Kỹ năng phân tích bạn phát triển (chẳng hạn như kỹ năng thống kê cơ bản hay tư duy biện luận) trong quá trình này sẽ đáng giá hơn khi cạnh tranh với những ứng viên khác chỉ có kỹ năng chuyên môn hẹp.

Điều duy nhất ta có thể chắc chắn về tương lai đó là sự không chắc chắn. Sự phát triển của trí thông minh nhân tạo và các đột phá công nghệ đã biến thông tin trở thành hàng hóa. Và khi ấy kỹ năng tạo ra thông tin sẽ dần mất giá trị. Thay vào đó, kỹ năng quan trọng của tương lai thực ra lại không phải là kỹ năng; mà nó là cách tiếp cận, một triết lý, một cách nghĩ – và quan trọng hơn hết là bạn ứng dụng cách nghĩ này sớm nhất khi có thể.